kontributi i tij ushtarak nuk do të harrohet. Bëmat e tij janë të përmbledhura në thënien angleze: “shpata e Skënderbeut kёrkon krahun e Skënderbeut "Edhe pse Leka ishte gjithashtu një luftëtar i shkallës së parë dhe luftuan me Skënderbeun për të sprapsur pushtuesit, ai mbahet mend më shumë si pionier i nxjerrjes së ligjeve. Ishte ai që kodifikoi ligjin tradicional të pashkruar të Shqipërisë së Veriut, që besohet nga shumë autoritete të jetë ligji ekzistues më i vjetër në Europë. Kanuni i Lekë Dukagjinit, ose Kodi i Lekë Dukagjinit qeverisi malësitë për afër 500 vjet, edhe pse ai nuk ekzistonte në formë të shkruar deri në vitin 1933. Kjo vërtetë është një vlerësim i lartë për personalitetin e Lekës.
Kodi i Hammurabit
Është historikisht e saktë të thuhet se me zhvillimin e njerëzimit u zhvillua nevoja për ligjet dhe rendin. Në shoqëritë primitive, megjithatë, ligji duhej të trashëgohej nga tradita gojore, dhe drejtësia përsosej sipas zakoneve fisnore. Shumica e krimeve dhe ankesave zgjidheshin nga vetë njerëzit, dhe gjakmarrjet midis familjeve ishin në rend të ditës. Me përparimin e qytetërimit vënia e drejtësisë u mor nga duart e individëve dhe ligjet u kodifikuan dhe u përcaktuan me shkrim. Ligji më i vjetër i shkruar në ekzistencë është Kodi i Hammurabit, i formuluar nën mbretin e famshëm të Babilonisë me atë emër i cili ka jetuar rreth 2100 para Krishtit.
Disa Ligjvënës tё famshëm
Në vitin 621 para Krishtit, ligji gojor i Athinës u kodifikua nga një fisnik me emrin Drako, i cili e hoqi interpretimin e tij nga duart e aristokratëve. Për më tepër, ai vuri kompetencat për krimin nën shtetin, në vend të duarve të një fisi apo familjeje. Megjithatë, ligjet e tij, nuk ishin shumë popullorë sepse ishin shumë të ashpra, dhe një kritik mendohet të ketë thënë se kodi është shkruar jo me bojë, por në gjak. Një tjetër athinas, Soloni (640-559 para Krishtit) i njohur si një nga "Shtatë të Urtët e Antikitetit", u porosit që të rishikojë ligjet dhe shpalli të famshmen Kushtetutë Soloniane.
Ligji romak mbeti i pashkruar deri nё vitin 449 para Krishtit kur u miratua Ligji i Dymbëdhjetë Tabelave. Megjithatë, një nga emrat më të famshëm në historinë e jurisprudencës është perandori Justinian, shqiptar "i pagdhendur", i cili nga 527-565 drejtoi Perandorinë Lindore. Nën Justinianin u bë mbledhja më e plotë e ligjeve romake nën emrin Corpus Juris Civiliis, duke ruajtur kёshtu thesaret e jurisprudencës së lashtë. Për më tepër, Corpus Juris Civiliis është edhe baza kryesore e ligjeve moderne civile në botën perëndimore.
Grindje midis Lekës dhe Skënderbeut
Historia e Skënderbeut është vënë në dispozicion të lexuesit në anglisht përmes studimit të thellë të Kryepeshkopit Noli, “George Castrioti Scanderbeg”. Biografia e Lekë Dukagjinit ende mbetet për t'u shkruar, sepse deri tani fama e tij ka qenë e kufizuar kryesisht në malësitë shqiptare. Megjithatë këto janë disa fakte të njohura interesante në lidhje me këtë njeri dinamik. Para së gjithash familja e tij, Dukagjini apo Duka Gjin, ishin paria më e fuqishme e Shqipërisë së Veriut. Edhe pse Leka dhe Skënderbeu ishin fqinj, të dy burrat nuk ishin tamam miq. Për një kohë, një grindje ekzistoi mes tyre, dhe shumë kishin frikë se armiqësia në mes të dy burrave mund të çonte në luftë civile. Pajtimi mes tyre u realizua nga Peshkopi i Drishtit me urdhër të Papës në fuqi.
Siç është e regjistruar nga Kryepeshkopi Noli, Leka morri pjesë në rrethimin e Krujës, në të cilën turqit u thyen, dhe ishte këshilla e tij, dhe jo e Skënderbeut, që mbizotëroi në mesin e parisë që të mos lejonin ushtarët e dorëzuar turq të largoheshin për në atdheun e tyre të paarmatosur. Megjithatë, kur Skënderbeu vdiq ishte Leka që thirri nekrologjinë, “njoftim për të katër erërat vajtime shurdhuese dhe zemër-thyerëse në mënyrë që e gjithë Shqipëria të mund ta dëgjonte lajmin.”
Leka shpall ligjet
Pushteti i Lekës, thuhet, zgjaste deri në jug në qytetin e Lezhës, e cila u bë kryeqytet i tij. Atje ai mblodhi krerët e maleve në parlament që të formulonte ligjet e tij. Edhe vetë Skënderbeu personalisht, ishte në mesin e deputetëve të cilët peshonin argumentat e çështjeve të ndryshme të paraqitura nga Leka. Thuhet se njëherë të dy liderët, në fillim nuk u pajtuan dhe më vonë ranë dakord në parimin se të gjithë njerëzit janë të barabartë perpara ligjit.
Kështu paraqitet një legjendë në librin e Margaret Hasluck “Ligji i pashkruar në Shqipëri.” Në një rast Lek Dukagjini kishte ardhur me ftesën e Skënderbeut për të diskutuar në Asamblenë e Përgjithshme të të gjitha fiseve të vendit mbi disa gjakmarrje. Skënderbeu kundërshtonte parimin “një jetë për një jetë” me arsyetimin se jo të gjithë njerëzit janë të barabartë; gjaku i një njeriu fizikisht te aftë ishte i ndryshëm nga ai i një të dobëti. Megjithatë, me sugjerim e Lekës, ai pyeti nënën e tij, në besë, se çfarë lloj njeriu kishte qenë babai i tij. Kur mësoi se ai kishte qenë i dobët, Skënderbeu në Kuvendin e ardhshëm ra dakord për parimin e barazisë”.
Kodi i qëndroi kohës
Pas disfatës së Shqipërisë, turqit nuk mundën t’i nënshtrojnë njerëzit e malësisë. Ndërsa pjesa tjetër e Shqipërisë qeverisej, pak a shumë, në përputhje me ligjet e Perandorisë turke, veriu i Shqipërisë për afër pesë shekuj ka qenë i qeverisur nga Kodi i Lekë Dukagjinit, të cilin malësorët e mbajnë aq të shenjtë sa Shkrimin e Shenjtë. Ligjet e Lekës kanë qene ne fuqi imtësisht në të gjitha fazat e jetës në malësi, duke përfshirë edhe gjakmarrjen dhe martesat. Në to, gjithashtu, bëhet thirrje vetëm për dy dënime: gjobën dhe djegien e shtëpisë së fajtorit. Dënimi me vdekje ishte i panjohur. Edhe pse primitive, ligjet ishin të bazuara në idealet e nderit dhe të vdekjes heroike, dhe në lidhje me këtë, është interesante të theksohet se shumica e këngëve popullore shqiptare kanë origjinën në veri të Shqipërisë. Sipas studiuesve, mjedisi kulturor në të cilin ligjet u zhvilluan është i ngjashëm me atë të përshkruar në poemat homerike dhe sagat islandeze. Tipar negativ në lidhje me Kodin e Lekë Dukagjinit, megjithatë, është fakti se ai mbajti popullin e malësive në një gjendje të thellë të injorancës, aq të rëndë sa një antropolog i njohur ka deklaruar se “gjuha dhe zakonet i kanë kthyer ata në epokën e hekurit”. Nën Zogun, u bënë përpjekje për t’i zhdukur ligjet, dhe nuk ka nevojë të thuhet, ato nuk janë toleruar aspak nga regjimi komunist në fuqi.
Me interes për studiuesit
Historikisht Kodi i Lekë Dukagjinit është me interes të madh për studiuesit. Në vitin 1913, studiuesi Françeskan Shqiptar, Shtjefen K. Gjeçovi mblodhi nenet e kodit, të cilat u botuan pas vdekjes së tij në 1933, si “Kanuni i Lekë Dukagjinit”. Faik Konica ishte një nga shqiptarët e shquar i cili shkroi një hyrje të librit. Për një përshkrim të Shqipërisë së Veriut janë dy libra të admirueshëm shkruar nga Edith Durham – “High Albania” (1909) dhe “Disa Prejardhje, Ligje dhe Zakone Fisnore të Ballkanit” (1928). Të dyja këto vepra japin një informacion të shumtë mbi Kodin e Lekë Dukagjinit. Libri i fundit që ka dalë në këtë temë është ai i Margaret Hasluck, “Ligji i pashkruar në Shqipëri”, botuar pas vdekjes në 1954. Në diskutimin për rëndësinë historike të Kodit të Lekë Dukagjinit, J.H. Hutton, një antropolog britanik dhe redaktori i librit, bën deklaratën e mëposhtme: “Por ligjet zakonore shqiptare janë me interes të veçantë për atë që ne tani i kemi të shënuara me detaje kur ndodhi kalimi në nga faza thjesht zakonore me atë të ligjit të miratuar dhe të shkruar. ”Ndoshta, disa nga këto fakte mund të çojnë ndonjë student të Shqipërisë për të bërë kërkime të mëtejshme në një fazë kaq të rëndësishme të kulturës shqiptare.
Shёnim: Ky studim pёr Kanunin e Lekё Dukagjinit ёshtё botuar anglisht nё gazetёn “Dielli” tё Bostonit mё 2 Mars tё vitit 1960, nё rubrikёn historike dhe letrare tё Vatrёs. Gazeta “Dielli” nuk shёnon autorin e kёtij shkrimi. Përpjekjet tona pёr tё verifikuar autorin deri tani nuk patёn sukses./topLajm
