Kur në mbrëmje po shihja filmin e mirënjohur “Truman Show” fillova ta kuptoja ku ishte problemi. “Truman Show” është një film mbi jetën e shndërruar në teatër të një personi me emrin Truman. Ai ishte përcjellë me kamera tërë jetën e tij që nga embrioni, pa e ditur se ishte pjesë e një show. Njerëzit që jetonin në qytetin e tij ishin kryesisht aktorët që mbushnin rolet e një jete normale të një njeriu në një qytet të vogël amerikan. Truman jetonte një jetë që në shikim të parë dukej tërësisht normale, por normaliteti ishte pjesë e skenarit të bërë qysh më herët. Nëse ai vepronte në një mënyrë të paparashikueshme, regjia ndërmerrte veprimet e duhura për ta kthyer atë në skenar. Këto veprime përfshinin që nga përdorimi i “shokëve të ngushtë” të Trumanit e gjer te shkaktimi i stuhive apo bllokadave në rrugë për ta penguar lëvizjen e tij përtej hapësirës dhe veprimeve që përfshinte skenari.
Në këtë film kishte edhe njerëz që herë pas here denonconin shkeljen e të drejtave të Trumanit. Si kushdo tjetër edhe ai kishte të garantuar të drejtën që të zgjidhte vetë si ta bënte jetën e tij dhe këtë të drejtë ia garantonin konventat ndërkombëtare e kombëtare. Zërat që insistonin në këtë të drejtë të Trumanit ishin të paktë, sepse shumica e njerëzve thjesht kënaqej më këtë show dhe nuk e çanin fort kokën nëse Truman bënte jetën sipas zgjedhjes së tij apo jo. Filmi merr kthesën në momentin kur Truman fillon të kuptojë se diçka nuk është në rregull me sjelljen e njerëzve. Për shembull, kur ai iu binte fort shuplakave për të shkaktuar një zhurmë që normalisht do të duhej befasuar njerëzit, ata nuk reagonin, por thjesht vazhdonin veprimet ashtu siç ishin paraparë me skenar.
Në momentin kur Truman filloi të dyshonte në autenticitetin e jetës së tij filloi të më zgjidhej nyja që më lindi në kohën e ceremonisë në “Film City”. Këto ceremoni janë të zakonshme dhe të shpeshta. Teksa po shihja “Truman Show” nuk kishte si të mos më shkonte mendja se liderët tanë të vendosur në karriget e zakonshme në “Film City” nuk janë veçse aktorë. Mbas transmetimit të ceremonisë, në televizionin publik, sikundër në të gjitha të tjerat besoj, pason një reklamë e gjatë e KFOR-it.
Sa më shumë që po e shihja “Truman Show” aq më e fortë po më bëhej pyetja, pse pas më se një dekade lufte në Kosovë, ushtria vazhdon ta ketë rolin qendror në jetën tonë. Problemi është se në Kosovë akoma nuk është siguruar paqja, apo ka diçka më shumë?
Çka mund të jetë tërë ky insistim i ruajtjes së rolit qendror të një ushtrie në jetën civile? A jemi ne vend demokratik, apo diçka tjetër? Nuk dua ta jap përshtypjen se nuk e vlerësoj rolin e NATO-s dhe të KFOR-it për tërë këto vite në Kosovë. Unë vetë i takoj shpesh zyrtarisht pjesëtarët e KFOR-it dhe me një zellshmëri të madhe ulem për të pirë ndonjë kafe, edhe pse e di se këto biseda kanë një rol thjesht informues, në mënyrë që të kuptohet çfarë do të ndodhë në javët dhe muajt në vazhdim. E di se këto biseda janë sa për ta kuptuar nëse gjithçka do të shkojë sipas skenarit të paracaktuar apo jo, por prapë nuk jam ndier i manipuluar. Këto biseda tashti më ngjajnë shumë me segmentet e “Truman Show” kur në skenar futet “shoku i ngushtë” i Trumanit në momentet e krizave të tij.
Kosova ka shumë momente krizash, apo kështu siç duket perceptohet nga jashtë. Së paku njëherë në muaj një zyrtar i lartë i NATO-s viziton Kosovën për ta dhënë porosinë se “Kosova po shkon në drejtimin e duhur” dhe se “kosovarët duhet të jenë të lumtur”. Në asnjë vend demokratik si në Kosovë ushtria nuk e ka mundësinë e pakufizuar për propagandën ushtarake. Duke e ditur popullaritetin që NATO-ja dhe KFOR-i kanë në mesin e kosovarëve neve nuk na ngelet gjë tjetër veçse përcjellim me pietet këto porosi. Të përcjellim porositë e çlirimtarëve. Pra, duhet se s’bën të bëhemi të lumtur, të bëhemi optimistë. Në fund të fundit, çka ka të keqe prej të qenët i lumtur dhe optimist?
Ndoshta lumturia në kushte normale, në një jetë pa skenar nuk vjen me porosinë “ndihu i lumtur”, por ç’rëndësi ka. Apo mos ndoshta njeriu ka të drejtë të jetë edhe i hidhëruar kur punët nuk i shkojnë si duhet? Në ceremoninë e ndërrimit të komandantëve të KFOR-it njëri nga folësit me uniformë tha se Kosova ka akoma shumë për të bërë në zhvillimin ekonomik. Në të njëjtin fjalim megjithatë u dha një urim i përzemërt për punën e liderëve kosovarë. Në Kosovë është zhvilluar një opinion i tillë që opinioni dominues është porosia që na vjen nga ndërkombëtarët, kurse porosia që na vjen nga KFOR as që nxirret në pikëpyetje.
Tërë propaganda e KFOR-it konsiston në atë se Kosova për më se dhjetë vjet me radhë ka qenë në paqe dhe stabilitet dhe se për këtë është kujdesur KFOR-i. Natyrisht paqja dhe stabiliteti janë dy arsye të mira për të qenë i kënaqur. Natyrisht se të gjithë qytetarët kosovarë janë dhe duhet të jenë mirënjohës për KFOR-in dhe NATO-n dhe atë jo vetëm për faktin se Kosova vazhdon të jetë në paqe dhe stabile. Mirëpo, a mjafton paqja dhe stabiliteti? A bëjmë ne si qytetarë të Kosovës atë që duam? E kemi vendosur apo a do të vendosim ndonjëherë vetë për jetën tonë, apo thjesht do të përcjellim skenarë e vullnete që na vijnë nga jashtë? A duhet të jetë i lumtur një komb që vazhdon të varfërohet dhe ta absorbojë vullnetin e të tjerëve duke e shtypur të vetin? Pse duhet që pas më se dhjet vjetësh të mbarimit të luftës një qytetar ta shohë ushtrinë në çdo kënd dhe ta pranojë propagandën e saj nga secili drejtim? A është Kosova më keq se Iraku, prej nga së fundmi po mbarojnë misionet ushtarake të huaja? Pse duhet që Kosova ta dorëzojë vullnetarisht me “kushtetutë” një pjesë të vullnetit të saj? Për hir të regjisorit të cilin nuk e sheh kurrë? Kur do të vijë koha që Truman të jetë i lirë ta bëjë vetë zgjedhjen?
Mbase momenti më i fortë në “Truman Show” është komunikimi i një vajze me regjisorin suprem. Ajo kishte pasur një flirt jashtë skenarit me Trumanin dhe insistonte në të drejtën e tij që të jetë jashtë monitorimit, të jetë i lirë të bëjë vetë zgjedhjen si dhe ku do të jetojë. Kjo ndodhte në kohën kur Truman tashmë e kishte kuptuar se ishte pjesë e një skenari të madh dhe po përpiqej të arratisej me një anije në dallgët e oqeanit. Regjisori i zënë ngushtë nga fakti që ai akuzohej se po i shkelte të drejtat Trumanit thotë se problemi nuk qëndronte tek ata, por te mungesa e guximit të Trumanit për të dalë nga skenari i parashkruar. Mirëpo, Truman tashmë kishte marrë guximin, por insistimit të tij për arratisje regjisori i përgjigjej me një stuhi të fortë dhe dallgë më të mëdha të detit.
Dukej se ishte kjo përpjekja e fundit e regjisorit për ta kthyer atë në skenarin e vet. Në fund kur u duk se Truman po fitonte luftën me stuhinë dhe ujërat u qetësuan, ai u ndesh me një mur në mes të oqeanit. Kjo gati sa s’ia këputi shpresat. Në këtë moment ai gjeti ca shkallë për t’u ngjitur te një derë ku shkruante “Exit”. U mendua para se ta hapte derën dhe dukej qartë se ishte i frikësuar. Megjithatë, ai mori guximin dhe e goditi derën, por prapa saj dukej vetëm errësirë. Ky moment ishte një sfidë tjetër për Trumanin, sepse errësira mbrapa derës ishte një pasiguri, një mungesë parashikimi e parashikueshmëria e asaj që do ndodhi i ishte bërë atij pjesë e jetës me të cilën ishte mësuar. Truman kaloi pragun e derës dhe këtu mbaroi jeta e komanduar e tij.
Mbase është pikërisht mungesa e guximit tonë ajo që po na mban neve brenda jetës së çuditshme në të cilën bëjmë atë që besojmë se na kërkohet, pra jetojmë brenda skenarit. Në mungesë të guximit për të ecur vetë në këmbët tona ne po presim që edhe kur të na çlirojnë nga monitorimi dhe skenari i paracaktuar, hapësira përtej derës së pavarësisë së plotë të jetë e ndriçuar dhe e parashikueshme. Por, a është e mundur që përgjithmonë dikush tjetër të jetë aty që ta ndriçojë dhe ta bëjë të parashikueshme rrugën të cilën duhet ta bësh vetë?
Lidershipi kosovar i ka të gjitha mundësitë për ta ndërtuar vetë shtetin që i prijnë. Edhe shoqëria kosovare mundet, nëse ka guxim të mjaftueshëm, ta ndërtojë vetë të ardhmen e saj. Askush nuk mundet përgjithmonë të na detyrojë të veprojmë ndryshe nga vullneti ynë. Problemi është se ne nuk jemi të sinqertë së pari me vetveten. Bëjmë sikur veprojmë sipas vullnetit tonë, por në të vërtet veprojmë sipas një skenari që mendojmë se do t’u shkojë për shtati “miqve tanë”. Ne shkruajmë, flasim e veprojmë atë që jemi të bindur se u pëlqen të tjerëve. Tepër shpesh liderë kosovarë, por edhe pjesëtarë të shoqërisë civile, thonë se janë ndërkombëtarët ata që nuk na lejojnë të veprojmë në një mënyrë të caktuar, në pajtim me atë që duan. Ç’është e vërteta, ndërkombëtarët ruajnë statusin e autoritetit suprem dhe e kanë mundësinë e ndryshimit të aktorëve nëse ata nuk respektojnë skenarin. Mirëpo deri më sot edhe pse kanë kërcënuar zyrtarët se do ta përdorin këtë mundësi, ata nuk janë detyruar ta bëjnë këtë. Mbase ndërkombëtarëve në Kosovë u pëlqen ta mbajnë këtë pozicion superior në raport me shoqërinë kosovare. Mirëpo, mbase sikundër në “Truman Show”, ndërkombëtarët janë duke pritur për guxim të mjaftueshëm të kosovarëve që ta kundërshtojnë autoritetin e tyre? Si mund ta dimë nëse ne asnjëherë nuk kemi tentuar që të veprojmë sipas vullnetit tonë? Kur do të shndërrohet “City Film” në “Kosovafilm”?
Autor
Avni Zogiani
